همه ما رنگ مو، رنگ چشم، قد، هوش و... را از والدین خود به ارث می?بریم. اگر پدر و مادر زندگی سالمی? داشته باشند، احتمال این?که توانمندی?ها?ی ذهنی کودکشان ظهور یابد، خیلی بیش?تر است. پدری که لقمه حرام وارد زندگی?اش نشده است، حق و ناحق نمی?کند و مراقب تغذیه?اش است یا مادری که به این نکته?ها توجه می?کند و در محیطی زندگی می?کند که آرامش روحی و روانی دارد، طبعاً نطفه?ای که از آن?ها منعقد می?شود، سالم?تر است؛ زیرا پدر و مادر در معرض تأثیرهای زیان?آور محیطی نبوده?اند و گرفتار تنش و اضطراب نشده?اند. چنین پدر و مادری که به خداوند و معاد معتقدند و از هدف زندگی سالم آگاهند، نه?تنها برای خود، بلکه برای فرزندشان نیز ارزش قائلند. چنین کودکانی به?موقع می?خوابند و سر وقت بیدار می?شوند، سرگرمی?های مضر ندارند و از آغاز می?آموزند که به دیگران احترام بگذارند. این کارها به آن?ها اجازه می?دهد که نیروهای فکری?شان را آزاد کنند. کودکان تیزهوش از جمله نعمت?ها?یی هستند که در جامعه ما متولد می?شوند، رشد می?کنند و نقش مهمی ?در توسعه کشور دارند.
بیش?تر صاحب?نظران در تعریف هوش از نظر علمی ?می?گویند: «هوش یعنی توانایی حل مسائل و انطباق آن?ها با شرایط تغییر?یابنده محیطی. افراد باهوش کسانی هستند که می?توانند مسائل و مشکلات جاری را به?راحتی حل?و?فصل کنند و خود را به?گونه?ای با محیط انطباق دهند که کارها را به?خوبی پیش برند.»
حدود 70?درصد مردم دارای ضریب هوشی 85 تا 115 هستند که به این هوش، هوش طبیعی گفته می?شود. به ضریب هوشی70 تا 85 درجه نیز هوش مرزی می?گویند؛ یعنی مرز بین هوش طبیعی و عقب?ماندگی ذهنی و پایین?تر از این، عقب?ماندگی ذهنی است که درجه?ها?ی خفیف، متوسط و شدید دارد. ما به تعداد افراد، با هوش مرزی و عقب?مانده? ذهنی، افراد هوشمند و نابغه داریم؛ یعنی کسانی که ضریب هوشی?شان 115 به بالا است. افراد باهوش کسانی هستند که هوششان از حد عادی مقداری بالاتر است.
همه ما رنگ مو، رنگ چشم، قد، هوش و... را از والدین خود به ارث می?بریم. اگر پدر و مادر زندگی سالمی? داشته باشند، احتمال این?که توانمندی?ها?ی ذهنی کودکشان ظهور یابد، خیلی بیش?تر است. پدری که لقمه حرام وارد زندگی?اش نشده است، حق و ناحق نمی?کند و مراقب تغذیه?اش است یا مادری که به این نکته?ها توجه می?کند و در محیطی زندگی می?کند که آرامش روحی و روانی دارد، طبعاً نطفه?ای که از آن?ها منعقد می?شود، سالم?تر است؛ زیرا پدر و مادر در معرض تأثیرهای زیان?آور محیطی نبوده?اند و گرفتار تنش و اضطراب نشده?اند. چنین پدر و مادری که به خداوند و معاد معتقدند و از هدف زندگی سالم آگاهند، نه?تنها برای خود، بلکه برای فرزندشان نیز ارزش قائلند. چنین کودکانی به?موقع می?خوابند و سر وقت بیدار می?شوند، سرگرمی?های مضر ندارند و از آغاز می?آموزند که به دیگران احترام بگذارند. این کارها به آن?ها اجازه می?دهد که نیروهای فکری?شان را آزاد کنند. کودکان تیزهوش از جمله نعمت?ها?یی هستند که در جامعه ما متولد می?شوند، رشد می?کنند و نقش مهمی ?در توسعه کشور دارند.
بیش?تر صاحب?نظران در تعریف هوش از نظر علمی ?می?گویند: «هوش یعنی توانایی حل مسائل و انطباق آن?ها با شرایط تغییر?یابنده محیطی. افراد باهوش کسانی هستند که می?توانند مسائل و مشکلات جاری را به?راحتی حل?و?فصل کنند و خود را به?گونه?ای با محیط انطباق دهند که کارها را به?خوبی پیش برند.»
حدود 70?درصد مردم دارای ضریب هوشی 85 تا 115 هستند که به این هوش، هوش طبیعی گفته می?شود. به ضریب هوشی70 تا 85 درجه نیز هوش مرزی می?گویند؛ یعنی مرز بین هوش طبیعی و عقب?ماندگی ذهنی و پایین?تر از این، عقب?ماندگی ذهنی است که درجه?ها?ی خفیف، متوسط و شدید دارد. ما به تعداد افراد، با هوش مرزی و عقب?مانده? ذهنی، افراد هوشمند و نابغه داریم؛ یعنی کسانی که ضریب هوشی?شان 115 به بالا است. افراد باهوش کسانی هستند که هوششان از حد عادی مقداری بالاتر است.
عوامل مؤثر در هوش
عواملی چون عامل فرهنگی، موقعیت اقتصادی و اجتماعی در هوش مؤثرند. به?طور?کلی تحقیقات نشان می?دهند، کودکان تیزهوش در مجموع از نظر جسمانی نیز برتر از کودکان کم?هوشند و در خصوصیاتی مانند قد، وزن، جذابیت و سلامت در بزرگ?سالی از این کودکان برترند.
برخی از ویژگی?های محیطی که به رشد تیزهوشی کمک می?کنند عبارتند از: فرصت?ها?یی برای یادگیری مهارت?ها?ی پیشرفته، راهنمایی و تشویق والدین یا سایر بزرگ?ترها، داشتن مدل?ها? و الگوهای مناسب، برخورداری از تشویق به?منظور کشف امور مورد علاقه و مناسب با توانایی?ها?، داشتنن معلمان ویژه، داشتن انتظارهای روشن برای موفقیت و شناخت لازم برای پیشرفت.
کودکان تیزهوش
کودکان تیزهوش و با?استعداد، کودکانی هستند که اشخاص مجرب و واجد شرایط، آن?ها را شناسایی می?کنند. این کودکان به?خاطر برخورداری از توانایی?ها?ی درخشان و عالی در آموزش، عملکرد بالایی دارند و بهره هوشی?شان 130 به بالا است. این کودکان به برنامه?ها? و خدمات آموزشی متمایزی فراتر از آن?چه در برنامه مدرسه?های عادی ارائه می?شود، نیاز دارند و توانایی?ها?ی بالقوه اثبات?شده?ای در چندین زمینه دارند که عبارتد از:
- توانایی هوش عمومی؛?
- تفکر خلاق و سازنده؛
- توانایی رهبری؛
- استعداد فرهنگی خاص؛
- توانایی روانی و حرکتی.
گاهی کودکان و نوجوانان تیزهوش به?خاطر این?که خانواه?ها? و دوستانشان ارزش خاصی برای استعدادهای ویژه آن?ها قائل نیستند، هرگز شناخته نمی?شوند. این کودکان گاهی به این خاطر کشف نمی?شوند که فرصت?ها? و آموزش?ها?ی لازم بهشان داده نمی?شود؛ به?ویژه هنگامی که کودکان تیزهوش متعلق به خانواده?ها?ی فقیر و یا اقلیت?ها? هستند.
روش?ها?ی تشخیص کودکان تیزهوش
1?. تشخیص با استفاده از آزمون?ها?ی تصویری و سؤالی؛
2?. تشخیص به?وسیله معلمان، با توجه به رفتارهای دانش?آموزان سر کلاس، توجه به استدلال?ها? و نوع سؤالات آن?ها و روش تحلیل و ?ترکیب آموخته?ها?ی آن?ها؛
3?. تشخیص به?وسیله والدین، با توجه به استعدادها و علاقه?های فرزندان، توجه به سؤال?ها و کنجکاوی?ها?ی آن?ها.
پدر و مادر نخستین کسانی هستند که متوجه رشد حرکتی، رشد کلامی? و کارهای ذهنی فرزند خود می?شوند. رشد زودرس حرکتی، کلامی? و ذهنی از ویژگی?ها?ی کودکان باهوش است. این کودکان مستقل?تر از سایر بچه?ها?ی هم?سنشان هستند و کنجکاوی?ها?ی بیش?تری درباره محیط اطرافشان از خود نشان می?دهند. آن?ها می?خواهند به عمق مسائل فرو روند.
کودکان تیزهوش با توجه به این?که قدرت فراگیری بالایی دارند، ممکن است با کودکان عادی هم?سال خود چندان احساس هم?آهنگی نکنند؛ بنابراین مایلند که با افراد بزرگ?تر نشست?و?برخاست کنند. افراد بزرگ?تر هم آن?ها را کم?تر می?پذیرند؛ بنابراین این خطر وجود دارد که کودکان هوشمند تا اندازه?ای احساس سرخوردگی و نارضایتی کرده و منزوی شوند، اما جای نگرانی نیست؛ زیرا این?ها کاملاً موقتی است، به این?ترتیب که این بچه?ها? با توجه به هوش بالایی که دارند، به?زودی می?آموزند که راه?ها?یی برای برقراری ارتباط بهتر با دیگران پیدا کنند.
بیش?تر والدین این کودکان نگرانند که مبادا فرزندشان گوشه?گیر شود و مهارت?ها?ی عادی زندگی را فرا نگیرد، در?حالی?که ثابت شده است، این کودکان اجتماعی?تر از سایر مردم هستند و بسیار راحت?تر می?توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. در واقع اگر کودکی گوشه?گیر و منزوی بود و این مسأله تداوم داشت، باید شک کرد که یا از هوش کافی برخوردار نیست یا مبتلا به بیماری روانی و رفتاری مثل «اوتیسم» (در?خودماندگی) است.
کودکان باهوش درباره مسائلی که از نظر دیگران ساده، بدیهی و عادی است، می?توانند ساعت?ها? بررسی و تفحص کنند؛ به?طوری?که گفته می?شود دانشمندان و هنرمندان، انسان?های باهوشی هستند که توانمندی?ها?ی دوران کودکی?شان، یعنی «کنجکاوی» خود را حفظ کرده?اند.
این دسته از کودکان هم?چنین تمایل زیادی به فعالیت?ها?ی هنری دارند و والدین باید مشوق خوبی برای آن?ها باشند.
خصوصیات اجتماعی و عاطفی کودکان تیزهوش
به?طور?کلی این کودکان، شادمان و مورد علاقه دیگران هستند. بسیاری از آن?ها در مدرسه، رهبری فعالیت?ها را به?عهده دارند. بیش?ترشان از نظر عاطفی با?ثبات و متکی?به?نفس هستند و در برابر اختلال?های عصبی و روانی، کم?تر از کودکان معمولی آسیب?پذیرند. آن?ها هم?چنین از علاقه?های وسیع و گوناگونی برخوردارند و درباره خود نظر مثبت دارند.
این کودکان علاوه بر هوش سرشار، برتری خاصی برای خلق و ایجاد مسائل هنری دارند. به مفاهیم مجرد توجه بیش?تری نشان می?دهند. بهتر، سریع?تر و بیش?تر مطالب را یاد می?گیرند و تعداد کتاب?ها?یی که خوانده?اند، به مراتب زیاد است و از آن?ها? لذت می?برند. اعداد را بهتر فرا می?گیرند و علاقه زیادی به ساختن، ریاضیات، ارزیابی، اندازه?گیری و وزن کردن دارند. زودتر به مدرسه می?روند. سرعت پیشرفتشان از لحاظ کمی? و کیفی از افراد دیگر بهتر است. گاهی بیش از یک یا دو سال تحصیلی از هم?سالان خود جلوترند. 20?درصدشان از پنج سالگی و تقریباً 10?درصدشان پیش از چهار سالگی قادر به خواندن هستند. از نظر تحصیلی بسیار پیشرفته?تر از کودکان معمولی هستند و خواندن را به?تنهایی می?آموزند.
مجله «کودک» شماره 58.
